|
лафздир. Шунинг учун у рибода бўладими, бошқада бўладими, ҳамма камбағал қарздорларга тўғри келаверади.
(فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ бойигунча кутинг!) фо шартнинг жавобига киряпти. (وإن كان ذو عسرة ) яъни, муҳлат бериш. У мубтадо, хабари эса ҳазф қилинган. Яъни, муҳлат бериш сизларга вожибдир.
Бу ердаги муҳлат бериш вожибликни ифодалаяпти. Чунки Аллоҳ Таолонинг ундан кейинги
(وَأَن تَصَدَّقُواْ خَيْرٌ لَّكُمْ садақа қилиб юборишингиз ўзингиз учун яхшироқдир) деган гапи биринчи ишнинг
وَإِن كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ
ундан кейин (تَصَدَّقُواْ )нинг зикр қилиниши билан вожибликни ифодалаётганини кўрсатади. Негаки, бир ишга буюриб, унинг ортидан шу иш типидаги бошқа бир ишни буюрилувчининг ўз ихтиёрига ташлаш биринчи ишнинг вожиблигини, фарзлигини кўрсатади. Масалан, бировга, мана бу бетни ёз, кейингисини эса ўзинг биласан, десангиз, унга биринчи бетни ёзиш вожиб бўлади. Усул фанининг қариналар бобида шундай дейилган. Камабағалга муҳлат беришдан ташқари яна садақа ҳам қилиш берган қарзининг ҳаммасидан ёки бир қисмидан кечиб юбориш билан бўлади.
(وَأَن تَصَدَّقُواْ ) муҳлат беришдир, дейилмайди. Негаки, у атф қилиниб келяпти. Яъни, у ортиқча яна бир ишдир. Муҳлат бериш ва яна бошқа бир иш. Масалан, закотни адо эт ва садақа қил, дейилганда талаб қилинган нарса закотнинг адо этилиши бўлса, ўз ихтиёри билан қилинадиган бошқа бир иш ҳам, яна садақа қилиш ҳам бор бўлади.
(إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ агар билсангизлар) ҳазф қилинган (إن )нинг (агар маъносидаги (إن ) сўзининг) жавоби. Яъни, агар сизлар камбағалнинг оғирини енгил қилиб, унинг қарзидан бир қисмини олиб ташлаган одам учун Аллоҳ Таоло тайёрлаб қўйган кўп яхшиликларни ва улкан ажру савобни билганингларда эди, шу ишни қилишга ошиққан бўлардинглар. Мана шу тақдирдаги шарт маъносидаги (إن )нинг жавобидир.
Имом Аҳмад ўзининг «Муснад»ида Рибъийдан тивоят қилган ҳадисда Абу Ясар айтишича, Пайғамбар с.а.в. шундай деганлар:
178-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232